17/05/2024
MINISTRU “OAN SORU”: LA NEGA PARTISIPASAUN SIDADAUN TIMOR-LESTE IHA LUTA BA UKUN RASIK AN
Liquisa, 10 Maiu 2024
Diskusaun no aprovasaun estatútu kombatente libertasaun nasionál ikus ne’ebé hala’o iha sala enkontru IADE munisípiu Likisa sexta ne’e proponente sira husu bá Ministériu atu tau konsiderasaun bá iha estafeta sira ne’ebé mak iha tempu luta bá ukun rasik an fó sira nia vida hodi halo servisu hamutuk ho FALINTIL sira iha ailaran tama too vila laran.
Deputadu Helder Freitas “Kamarudin” husu bá Ministériu no CCLN atu halo verifiksaun didiak kona-bá ema barak mak ne’ebé mak falsifika dadus hodi hanesan estafeta hodi hetan pensaun hosi governu.
Atu salva osan estadu nia oinsa para labele selu ema arbiru de’it selae durante tinan sanulu resin ita selu saugate bá ema ne’ebé la’os estafeta uluk lakohi ukun an sai estafeta hotu ona mos simu pensaun. Tanba nemak kuandu lei ne’e hamosu ona balu sei retira nia sei la husu ha’u fiar, tanba nemak lahatama bá lei ha’u pronto avansa bá plenária, hodi hato’o rekursu hodi bá deskuti iha ne’ebá maibé mak ne’e, tuir buat ne’ebé mak ha’u hatene maske maun Xanana nia subar iha Dili, maibé kuandu surat ruma urjente dalaruma iha tiha Sub Xefe Daitula ema hatene katak maun Xanana subar ho Sub Xefe Daitula la’os iha Dili ida tuir buat ne’ebé ha’u hatene. Dokumentu hotu bá Daitula depois ema dehan Daitula ho Xanana hamutuk hela inimigu tenki serku iha fatin ne’e. maibé iha ne’ebá mak la’o tutan bá malu, agóra Xanana subar tiha iha Dili, bele explika katak mai ona iha Dili ne’e di’ak, tanba iha ne’ebá ne’e lori surat mai ami la diretamente maibé ami hatene katak nia subar iha Kakaulidun, no subar iha Lahane señora Alianca nia uma, ami hatene hela mas ami kuandu bá mai lalika dook hanesan lori metrailadór mai ne’e, amu João mak tula mai maibé nia labele to’o iha fatin entaun ami hatene to’o iha no to’o iha ne’ebá de’it. Ida nemak dehan estafeta la’os estafeta ida iha uma de’it, imi mai subar tiha iha uma de’it ida ne’e estafeta hotu bá fali estafeta hotu, estafeta ne’e so iha ailaran mak hatene segredu. Tuir buat ne’ebé ha’u hatene durante ha’u akompaña iha ne’ebá failla tanba nemak ha’u hakarak hamosu dekretu ka artigu ida ne’e oinsa para ita bele rezolve selae dadus 2009 nia foin dadauk halo verifikasaun hotu-hotu sai estafeta. Ha’u dalaruma ha’u hamrik ha’u ko’alia hanesan ne’e ita bo’ot estafeta sa fulan. Sa tinan ó nia kaixa iha ne’ebé agóra ita bá justifikasaun sira hatan hatete laiha maun hahan ami bá tau iha uma lahatene Semak mai foti mós ami lahatene, entaun ida ne’e halo konfuzaun ida ne’e problema. Tanba nemak ha’u lori nafatin rekursu iha plenária tanba ida ne’e importante tebes bá ita hotu ho nune’e ita bele salva ita nia osan selae ida ne’ebé seida’uk rejistu mai tan aproveita rejsitu hodi hetan osan la tuir saida mak ita hotu nia espetativa, balu aproveita rejistu ho nune’e sira bele hetan direitu fulan-fulan simu osan dolar amerikanu atus rua ou dolar amerikanu atus tolu, di’ak liu ha’u tau ida ne’e se ida nemak ita hadi’a ema barak tauk ona tanba atu halo falsifikasuan dadus tanba tauk bá tama komarka bekora” dehan Deputadu Helder Freitas“Kamarudin”
Prezidente CCLN Vidál deJesus “Riak Leman” iha nia intervesaun hateten iha rejiaun tres uja de’it estafeta ida de’it maibé iha mós risku wainhira estafeta ne’e inimgu kaer difisil tebes bá sira atu halo ligasaun.
“Hosi rejiaun tres estafeta ne’e ami uja fleksibel de’it la permanente tanba se kria nurep, nurep mós prepara ema ida para sai estafeta, zona mós tenki prepara ida tanba saida, tanba ita kaer permanente estafeta ida permanente inimigu kaer nia ita halai la biban ida ne’e susar, iha rejiaun tres kuandu ha’u bá manatuto maun Lu-Olo ho Maubere sira nain rua uaj estafeta ida kleur naran Martino derepente Amino Lopes kaer nia ami buka dalan lahetan ne’e ita atu ba los ida ne’ebé, ne’ebé estafeta iha ami nia rejiaun tres ne’e fleksibel, agóra se ita aprova ema nia dadus ne’e tuir partisipasaun iha funu, kuandu kaer ona Ministru “Oan Soru” ami nain tolu maun Lu-Olo maki ha ne’eba agora iha momentu ne’eba loraik ona udan mos tun hau dehan ida ne’e ita halo nusa los, ami bá bosok tiha ita nia responsábel kaixa sira iha ne’ebá, agóra ne’e ami ne’e ami sai mós ami bá dook, ne’ebé imk hare sinais iha entaun ami mai, kuandu sinais laiha ami la mai. Mas afinal ami ba subar iha sorin oan besik hela sira. Liu fali loron hira bá husu sira dehan martino halai sai tiha ona, mai fali kalan ami atu toba maun Lu-Olo kalan atu toba ho martin onia tauk fali martino entaun ha’u hare martino mur mura los, ha’u bolu martino ó mai toba iha ne’e situasan mak ida ne’e kuandu ema kaer ona estafeta ita book an ladi’ak ne’e ita nia rede hotu inimigu deskobre ona, sorte ita nia estafeta nemos esperto nia halai sai tiha. Dalaruma ami sekretáriu nurep nia mak sai lori surat bá mai, iha momentu ne’ebá iha zona ida ema ruma sai ema di’ak nia iha kios ruma iha ne’ebá sasan hotu mai hotu fatin ne’ebé de’it rai iha kios ne’e, bapa sira bá husu sira hatan ida ne’e atu faan ida nemak sira aproveita Haruka bá ailaran dehan Prezidente CCLN Vidál de Jesus “Riak Leman”
Ministru "Oan Soru" individu ida labele sura nia partisipasaun iha luta bá libertasaun nasionál tanba ne'e luta populár ema hotu atu kiik ka boot ferik ka katuas involve hotu iha prosesu ida ne'e.
“Ita hotu iha ne’e ita lalika dehan ha’u mak partisipa barak ha’u mak partisipa oituan lae, ema hotu partisipa no kontribuisaun barak ka oituan iha rai no iha uma ida de’it mós laiha fen no oan servisu hanesan maibé lahaluha konta nia kontribuisaun tanba ne’e artigu quatru dehan sidadaun nia servisu ida ne’ebé mak bele rekoñese hanesan kombatente, nia ne’e pertense bá organizasaun ne’e pertense bá celkom ida ka nurep ida ka zona ida ka sub rejiaun ida ka rejiaun ida ka, ida ne’e klaru hela, se nia la pertense bá celcom ida ne’e, zona ida ne’e mas nia partisipa ka lae ema ruma koñese nia ka lae, ida nemos iha hotu ida ne’e servisu normalmente ne’ebé mak ita halo tiha ona. Iha ne’e atu hatete lolos la deskrimina ema ida la deskrimina joven la sura lae, kuandu atu rekoñese nia kombatente ne’e bazeia bá rejistu artigu 13 ninia direitu mak konsagra iha artigu 23, ida ne’e ita ko’alia kona-bá rekoñese ka lae la ko’alia kona-bá direitu sira nia dever sira iha artigu 34 ida klaru hotu kedas” dehan Ministru “Oan Soru” iha nia intervensaun.
Ministru “Oan Soru” akresenta la alérjia temi FRETILIN tanba istória mak faktu hodi defende títlu organizasaun luta libertasaun nasionál.
“Iha artigu setimo ko’alia kona-ba sidadaun estranjeiru ne’ebé partisipa ndividualmente biar nia latama iha organizasaun hahú hosi rejiaun um too rejiaun sinco laiha hotu kedas, maibé ne’e artigu setimo rekoñese ne’ebé la tau iha atu diskrimina ne’e lae, ne’e atu informa bá ita hotu katak artigu kuatru ne’e akomola hotu-hotu hodi dehan sidadõ considerado como combatente libertação nacional qual sidadão, sidadaun ida ne’ebé, sidadaun timorense ou não timorense klaru dentro da organizacão o ou organicão ou estrutura ou não, nemos hatete hotu kedas ne’ebé ha’u hanoin laiha razaun ida ita tau tan buat seluk mas hanesan membru governu rekomenda liu-liu bá deputadu sira bankada opozisaun FRETILIN tanba domina istória ne’e ita lalika alerjia, ha’u la alerjia temi FRETILIN ha’u mós FRETILIN tanba nemak ita defende iha títlu organizasaun luta libertasaun nasionál ha’u lakohi aumenta buat ruma karik ha’u kria fali problema problema ne’e la’os bá ministériu de’it maibé sei bá públiku ne’e ha’u fiar ida ne’e, biar ha’u ministru maibé ha’u mós tenki rekoñese pasadu ne’ebé sira desidi ita tenki la’o tanba iha momentu ne’ebá maun Lu-Olo mak Przidente Parlamentu Nasionál, Maun Mari mak Primeiru Ministru, maun Xanana mak Prezidente Repúblika, Avo Xavi mak Vise Prezidente Parlamentu Nasionál ne’ebé naun medigas títlu ne’e sira la lee se sira la lee entaun natoon ne’e sira sala mak maun Lu-Olo aprova hanesan Prezidente Parlamentu Nasionál, maun Xanana promulga hanesan Prezidente Repúblika ne’e ita labele book ita bele bool buat seluk prejudika ita nia implementasaun sira iha terrenu maibé lei ida ne’e labele book no labele aumenta” tenik Ministru “Oan Soru” iha nia intervensaun iha salaun IADE munisípiu Likisa.
Prezidente Komisaun F Maria Gurumali Barreto iha nia intervensaun hatete governu la simu proposta hosi proponente sira tanba governu iha responsabilidade hodi halo dekretu lei ida.
“inisiativa atu tau Estafeta involve iha lei governu la aseita tanba nia impaktu boot tebes bá artigu sira seluk desde loron tolu ita iha ne’e nomos artigu balu ita la book tanba ne’e governu a guarda hela, tanba lei ne’e depois hetan promulgasaun hosi Prezidente Repúblika, governu sei iha responsabilidade sei halo dekretu lei tanba artigu sira tun mai ne’e la implementa tom-tomak de’it, a guarda bá futuru tanba iha dekretu ne’e, hodi hare bá iha implementasaun karik mós afeita mós bá verifikasaun dadus 2009 ne’ebé mak agóra la’o hela”. dehan Prezidente Komisaun F Maria Gurumali Barreto.
Prezidente Komisaun F Maria Gurumali Barreto agradese bá partisipasaun hosi Deputadu sira, tantu hosi bankada governu, bankada opozisaun iha komisaun F , Ministru Asuntu Kombatente Libertasaun Nasionál Gil da Costa Monteiro “Oan Soru” Kargu DG MACLN, Diretó DNPS, Asesór hosi Ministériu, Komisáriu sira, Komité Executivu CNRM /FREITLIN Konsellu Executivu luta CEL/FC Frente Klandestina, no Tékniku hosi Parlamentu Nasionál.
#